Music Meeting Festival

Zoekresultaten voor “Articles”

Gilad Atzmon: De Laatste Opstandeling

Tekst: Mischa AndriessenFoto's: Tali Atzmon en Gerard Verschoten ‘Het mooie is misschien de laatste, ware vorm van spiritueel verzet.’ Bij saxofonist Gilad Atzmon gaat een intens en oprecht zoeken naar schoonheid steevast samen met een grote maatschappelijke- en politieke betrokkenheid. De geboren Israëliër is over tal van zaken zeer, zeer uitgesproken. Behalve musicus en componist is Atzmon ook schrijver van meerdere boeken en talloze artikelen. Die kunnen over van alles gaan, maar hebben als gemene deler, dat Atzmon zich steeds weer keert tegen een slaafse navolging van hetgeen overheden aan burgers dicteren. Zijn geweldige afkeer van de manier waarop de Israëlische regeringen de Palestijnse bevolking in de verdrukking brengen, hebben Atzmon tot een banneling gemaakt. Een van zijn meest besproken albums heet dan ook niet voor niets Exile. Een voorbeeld van zijn stekelige, recalcitrante humor is de naam van de band waarmee hij al jaren speelt. The Orient House Ensemble is vernoemd naar het hoofdkantoor van Palestijnse bevrijdingsorganisatie PLO. Wie op grond van het bovenstaande denkt dat Atzmon heel heftige muziek maakt, zit er voor de helft naast. Nog in Jeruzalem hoorde Atzmon als zeventienjarige jongen het nummer April In Paris van het album Charlie Parker With Strings op de radio. De volgende dag bracht hij van school spijbelend door in platenzaken en nu, jaren later, is de invloed van die eerste toevallige ontmoeting met een van de grootste jazzsaxofonisten ooit, nog altijd merkbaar. Weinig saxofonisten kunnen zoals Atzmon dat warme, door en door romantische geluid benaderen. Toch zit er meestal een adder onder het gras. Neem zijn album In Loving Memory Of America waarop zijn vaste viermans-band voor de gelegenheid is uitgebreid met een strijkkwartet en Atzmon cum suis invoelende, bijna zoete versies spelen van jazzklassiekers als If I Should Lose You, What’s This Thing Called Love en April In Paris. De foto voor op de hoes toont Atzmon in een dromerige, melancholische pose; heeft de rebel zijn weerstand opgegeven? Niets blijkt minder waar, tussen het bekende, sussende repertoire duiken bijtende eigen stukken op met titels als Call Me Stupid, Ungrateful, Vicious & Insatiable, en Refuge. Gilad Atzmon live op Music Meeting Festival 2004. Foto: Gerard Verschooten Een van Atzmons grote en opmerkelijke kwaliteiten is dat hij zijn muziek dikwijls in een conceptuele context plaatst. Naast de noten die de luisteraar te horen krijgt, is er ook een verhaal. Soms is dat één op één door de muziek gestaafd en wordt een venijnige boodschap met venijnig spel tot klinken gebracht. Soms lijken wat Atzmon zeggen wil en de muziek schijnbaar vertelt, aan elkaar tegengesteld. De nostalgische nummers op In Loving Memory Of America maken op die manier juist nog duidelijker invoelbaar wat er is verdwenen en in het bestek van maar een paar decennia gesneuveld is en wat nooit meer zal terugkeren. Er zijn meerdere pregnante voorbeelden van die werkwijze. Een van de vroegste en vooral meest indringende is Atzmons vertolking van Wayne Shorters veel gespeelde compositie Footprints. Zonder de befaamde melodie onherkenbaar te maken, transformeert Atzmon het stuk tot arabiscche muziek en geeft het de titel Rai Print. Een vergelijkbare aanpak ondergaat een aantal Israëlische liederen. Het is een poging om iets universeels in muziek, of in bredere zin, in culturen bloot te leggen. Op die manier bezien, is het niet anders dan bijvoorbeeld een tangoversie van een bekend nummer maken, of er andere Latijns-Amerikaanse invloeden in verwerken, iets wat Atzmon ook vaak doet. Toch lokte zijn verarabisering van traditionele Israëlische muziek heftige reacties uit. In een interview merkte Atzmon daar grijnzend over op: ‘Exile was vrijwel overal ter wereld een behoorlijke hit, maar in Israël mochten ze die plaat niet erg. Ik dacht dat ze de overeenkomst wel zouden zien tussen hun eigen lijden en dat van anderen. Maar ik had het mis.’ Kunst als verzetsvorm In de korte, vinnige teksten die steevast Atmons albums vergezellen, neemt hij niet alleen stevig stelling, maar reflecteert hij tevens op eerdere stellingnamen, nuanceert ze of dwingt zich zelfs zijn standpunt radicaal te herzien. Zoals in de hoestekst van de in 2008 verschenen cd Refuge. ‘Toen ik in 2000 het Orient House Ensemble formeerde, had ik enkel een paar nummers in gedachten, maar ik had tevens een groot geloof. Ik wist zeker dat muziek in staat was om mensen tot elkaar te brengen. Ik was er volledig van overtuigd dat muziek de wonden van het verleden kon helen. Ik wist zeker dat muziek een vredesboodschap was. Ik vertrouwde erop dat als rivalen het tot een lied konden brengen, ze eenvoudig zouden kunnen leren om samen te leven. Acht jaar later moet ik toegeven dat wat ik dacht onjuist was […] Het was onjuist muziek als een boodschapper te beschouwen. Het was onjuist om muziek als een idee of een ideologie aan te duiden. Muziek is geen boodschapper, het is in werkelijkheid de boodschap. Muziek behoort de mens niet toe. Het is andersom, de mens behoort de muziek toe.’ Gilad Atzmon, 2014. Foto: Tali Atzmon Opmerkelijk is niet zozeer dat Atzmon de moeite neemt om zijn muziek van uitleg te voorzien en hij zijn ideeën met zijn publiek wil delen, dat doen er meer. Ook de kwaliteit van zijn teksten is op zich nog niet opmerkelijk. Natuurlijk zijn weinig musici gezegend met zo’n dubbeltalent, maar toch is ook hierin Atzmon niet uniek. Wel opmerkelijk is dat Atzmon zijn overtuigingen, zowel de maatschappelijke als de muzikale, consequent blijft toetsen en ze aan kritische vragen onderwerpt: dat wat ik ooit vond, is dat jaren later nog wel waar? Minstens zo opmerkelijk is dat het voortdurend kritisch bevragen van zijn eigen beweegredenen de meest basale uitgangspunten van zijn muzikantschap in wezen niet ondermijnt. Zijn geloof in schoonheid blijft. Zijn geloof in kunst als een verzetsvorm blijft. In de hoestekst bij In Loving Memory Of America schrijft Atzmon: ‘Ik begrijp dat ‘dingen veranderd zijn’. Ik vat dat jazz niet bepaald meer een vorm van verzet is. Het is niet eens een revolutionaire kunstvorm.’ In een interview zei hij – lachend weliswaar- dat hij de laatste is die met zijn muziek een vorm van verzet biedt. Het is interessant om te zien hoe Atzmon trouw blijft aan de gedachte dat jazz tegendraads moet zijn en dat hij zich nog altijd schaart in de lange traditie recalcitrante en/of revolutionaire jazzmusici. Dat Atzmon behalve als jazzsaxofonist ook bekend is van zijn werk met de eigenzinnige zanger Ian Dury past in die lijn. Punk was net als veel jazz bedoeld als een mep in het gezicht van de burgerij. Ook punk was een manier om dwars te liggen, suiker in de benzinetank te strooien en het maar doordenderende kapitalistische systeem tot stilstand te brengen. Net als jazz verwaterde punk soms tot een code, tot een uniforme vormtaal die in wezen haaks stond op de aanvangsgedachte dat deze muziekstijlen voor alles een individuele expressie zouden moeten behelzen en dus pertinent niet op wat anderen doen, moeten lijken. Dury begreep dat. Atzmon begreep en begrijpt dat. Hij ziet zowel punk als jazz als een mentaliteit, en hij heeft gelijk daar ze wat dat aangaat weinig tot niets van elkaar verschillen. Gilad Atzmon, 2017. Foto: Tali Atzmon Naast de al eerder gesignaleerde conceptuele context waarvan Atzmon zijn muziek vaak voorziet, zijn er nog twee vervreemdingstechnieken die hij meer dan eens inzet. Een is de satire. In vaak abrupte overgangen weet Atzmon een nummer dikwijls een totaal andere draai te geven en met die plotse verandering van sfeer commentaar te leveren op het stuk dast hij en zijn band zo-even hebben gespeeld. Daarbij komt het hem zeer van pas dat hij veel verschillende stijlen en voorbeelden bijzonder goed heeft bestudeerd. Zoals een karikaturist goed moet kunnen kijken én tekenen om de trekken van de geportretteerde adequaat te kunnen uitvergroten, zo weet Atzmon welke verandering in timbre gevraagd is om bijvoorbeeld een jazzstandard of een oude Joodse treurzang van een gepaste knipoog te voorzien. Wat in eerste instantie nostalgisch klonk, kan daardoor ineens het cynische commentaar krijgen: mooi opgeruimd! De andere vervreemdingstechniek is het in jazz en andere Afro-Amerikaanse kunstvormen veelvuldig toegepaste procedé van de vervormende toe-eigening. Atzmon erkende in een interview dat onder meer Archie Shepps molestatie van The Girl From Ipenema hem ooit op dat spoor heeft gezet. Atzmons meesterschap is onder meer dat hij dankzij zijn fenomenale speltechniek en even flexibel als veelkleurig timbre, hij zich tal van stijlen kan eigen maken, om ze vervolgens de draai te geven die zijn standpunt naar voren haalt. Dat hij zijn in 2004 uitgebrachte album musiK de uiterst ambitieuze ondertitel Re-Arranging The 20th Century gaf, natuurlijk geenszins toevallig. In de hoestekst van de betreffende plaat stelt hij: ‘Het was een nogal sombere dag toen ik besefte dat populaire muziek niet meer op schoonheid uit was.’ Hij beschrijft verder dat muziek een product geworden is, even inwisselbaar als een spijkerbroek of cola. Daarom moet de boel op de schop. ‘Nu is het tijd […] om op het staan, te rebelleren, af te slaan en te zeggen: nee, dank je wel.’ Atzmons protest is meer dan een prikkelend op schrift gestelde gedachte. Het is menens, dat hoor je. Je hoort plaat na plaat na plaat hoe hij schoonheid zoekt, en – dat is het mooie van zijn muziek – steeds, in de meest verrassende stilistische uithoeken, de meest verrassende vormen, ook vindt.

Rewind

Eliane Correa : Londen vs. Havana

Tcha Limberger

Vioolbeest met het hart op de tong.

Tijn Wybenga

Spannende, energieke muziek op het snijvlak van het doordachte en het onverwachte