Breno Virícimo: verbinder uit Brazilië

Tekst: Ton Maas

Bassist en bandleider Breno Virícimo, die in 2021 in het kader van Music Meeting Concerts een optreden gaf met zijn project Cantorias, kwam ter wereld in de deelstaat Santa Catarina in het zuiden van Brazilië, vlak boven Rio Grande del Sul: het gebied waar gaucho’s hun maté drinken en waar trekharmonica’s de boventoon voeren.

Via de radio hoorde de jonge Breno lokale stijlen die sterk beïnvloed waren door Europese tradities, zoals de centanejo en de chamamé, dat overigens uit het naburige Missiones (in het noord-oosten van Argentinië) voortkomt. Heel andere muziek dan de bossanova en samba, waarmee Brazilië doorgaans geassocieerd wordt. 

Thuis hoorde hij ook andere muziek, want vader Virícimo, die percussionist is, was met name geïnteresseerd in de stijlen uit het noord-oosten van Brazilië, zoals baião en forró. Ook Gilberto Gil was een favoriet. Breno: ‘Net als salsa, hoewel je dat misschien niet zou verwachten van een Braziliaan. De samba leerde ik gek genoeg pas kennen toen ik São Paulo muziek ging studeren, net als de samba-jazz van João Gilberto en anderen.’ Vader Virícimo hield zijn zoon voor dat je – als je muziek serieus wilt nemen – een opleiding dient te volgen en jezelf moet blijven ontwikkelen. Voor Breno betekende dat afscheid nemen van de kleine provincieplaats waar het gezin woonde en verhuizen naar São Paulo voor een studie aan het conservatorium. Daar hoorde hij vervolgens van de mogelijkheid om in het buitenland verder te studeren. 

Grenzen verleggen 

In eerste instantie leek de VS hem wel wat, alleen al vanwege al die geweldige jazzmuzikanten. Maar dat zou voor een Braziliaan uit de provincie een kostbare onderneming worden. Daar komt bij dat Europa hem in cultureel opzicht veel gevarieerder en interessanter leek. Ieder land kent daar zijn eigen taal, cultuur en keuken. Bovendien had Breno’s vader hem op het hart gedrukt dat zijn instrument, de contrabas, ooit als onderdeel van de orkesttraditie in Europa was ontstaan en misschien juist daarom dit de beste plek zou zijn om je verder te ontwikkeling. 

Europa dus. In eerste instantie werd het België, waar Breno een jaar lang studeerde aan het conservatorium van Antwerpen. Uiteindelijk verkaste hij toch Amsterdam. Niet alleen omdat het Sweelinck zo hoog aangeschreven staat, maar ook vanwege de grotere Braziliaanse gemeenschap in Nederland. Geheel conform de grap dat de meeste bassisten eigenlijk gemankeerde gitaristen zijn, geldt ook voor Breno dat de contrabas niet zijn eerste instrument was. Bij hem was dat de klassieke gitaar, waarop hij als kind zijn eerste bossa-nova liedjes speelde.

De bas verscheen in zijn leven toen Virícimo senior een akoestische basgitaar aanschafte, met de bedoeling om zichzelf erop te leren spelen. Echter was het was zoonlief die ermee aan de haal ging. Vervolgens hadden vader en zoon een tijd lang samen een band. De stap van basgitaar naar contrabas toen Breno zich tijdens zijn studie in São Paulo meer in de jazz begon te verdiepen. 

De overstap van gitaar naar bas verliep dankzij die akoestische basgitaar vrij probleemloos. De basgitaar is een handzaam instrument en dankzij het nieuwe medium YouTube kon de jonge Breno naar hartelust in de leer gaan bij de groten der aarde, gewoon door mee te bassen. Maar vooral door deel te nemen aan bandjes ontwikkelde Breno zich tot een echte bassist. Het was in zijn beleving ook de bas die hem ertoe aanzette om echt muzikant te worden, terwijl de gitaar altijd iets bleef voor ‘tussen de schuifdeuren’. Lange tijd was dat de rolverdeling. Breno: ‘Thuis zat ik graag een beetje pielen op de gitaar, maar zodra het om samenspelen ging, pakte ik de bas.’ 

Pas in Nederland kwam de gitaar weer duidelijk in beeld. Breno: ‘Dat gebeurde eigenlijk dankzij een optreden met Laura Polence, waarvoor we niet genoeg stukken hadden voorbereid. Spontaan hebben we toen een aantal Braziliaanse liedjes gespeeld die zij kende en die ik vroeger thuis wel eens had uitgezocht, zodat ik ze op gitaar kon begeleiden. Dat liep zo lekker dat we een tijd lang als duo hebben opgetreden.’ Zo kreeg de gitaar tenslotte toch een plekje op het podium.

De geboorte van Olaiá

Sinds Breno een jaar of tien geleden in Nederland neerstreek, speelt hij vaak samen met andere Braziliaanse musici en met Nederlandse muzikanten die gek zijn op Braziliaanse muziek. Daardoor kwam hij op het idee om een plek te creëren voor al die muzikale gedachtewisselingen. Het kreeg de vorm van wekelijkse sessies, steeds op zaterdag, die op video worden vastgelegd en vervolgens online geplaatst. Daarmee was Olaiá geboren. In eerste instantie ging het om een groepje vrienden. Zangeres Femke Smit was al meteen van de partij. Vervolgens voegde haar vriendin Laura Polence zich bij de club, waarop steeds meer  mensen die zich bezighielden met Braziliaanse muziek zich aansloten. 

De eerste zes maanden deed Breno vrijwel alles zelf. Daarna kwam er iemand bij die het camerawerk van hem overnam, wat een gunstig effect had op de kwaliteit van de video’s. In de begintijd ging het bij de sessies steeds om een duo. Geleidelijk aan ontstond de behoefte om uit te breiden naar grotere formaties. In diezelfde tijd kwam er een uitnodiging van Studio 150 in Amsterdam om een live-stream te verzorgen. Breno besloot daarvoor zowel Femke als Lilian Vieira en Anna Serierse uit te nodigen: ‘Heel spontaan ontstond het idee om twee van de nummers meerstemmig uit te voeren en dat pakte zo goed uit dat we besloten om er verder mee aan de slag te gaan.’ Daarmee was Cantorias een feit. Om vervolgens Nina Rompa erbij te halen lag voor de hand, want die werkte al veel langer samen met Anna. Toen er genoeg repertoire was ontwikkeld voor een volwaardig optreden besloot Breno nog twee muzikanten aan te trekken op drums en gitaar. Dit, in combinatie met Virícimo op bas, bleek een effectieve samenstelling te zijn. Bovendien was iedereen enthousiast. 

Liedjes die gezongen worden 

Cantorias kwam dus eigenlijk als apart project voort uit Olaiá. Over de naam vertelt Breno: ‘Die hebben we min of meer zelf verzonnen. Cantus betekent in het Latijn zingen en cantorias klinkt een beetje als de vrouwelijke vorm daarvan. Wat we ermee bedoelen is zoiets als “liedjes die gezongen worden”, naar analogie met verhalen die verteld worden. Cantorias is in het Portugees weliswaar een bestaand woord, maar het wordt niet vaak gebruikt.’

De geraffineerde harmonieën in de samenzang van Cantorias hebben beslist iets nostalgisch, iets wat je tegenwoordig zelden nog hoort. Volgens Breno wordt die indruk nog versterkt door het jazzy karakter ervan, waardoor je als luisteraar onwillekeurig terugdenkt aan de hoogtijdagen van de Andrews Sisters. Ook Brazilië kent lichtende voorbeelden van "vocal groups," zoals Cuarteto en Cy, dat vooral in de jaren zestig en zeventig razend populair was en een inspiratiebron vormt voor Cantorias.

De dames waren meteen enthousiast om de uitdaging aan te gaan. Breno: ‘Maar het heeft vervolgens wel heel veel tijd en inspanning gekost om hun stemmen echt te laten versmelten.’ De coronamaatregelen maakten dat bovendien nog eens extra lastig. Regelmatig werden repetities afgezegd omdat iemand zich niet lekker voelde of in de buurt was geweest van een ander die positief getest was. Breno: ‘Bovendien moest er steeds afstand worden houden, terwijl je voor close harmony juist het liefst heel dicht bij elkaar staat. Die laatste beperking konden we gelukkig opheffen door zo veel mogelijk met microfoon en koptelefoon te werken.’

Ondanks al die beperkingen bleek het project voor veel van de betrokken muzikanten juist in deze moeilijke periode een life line te vormen. Breno: ‘Femke vertelde me na een geslaagde repetitie dat die voor haar echt de maand had gered. Nog afgezien van de misgelopen inkomsten is het voor muzikanten ontzettend belangrijk om samen muziek te kunnen maken. Muziek maken is voor heel veel van hen sowieso het allerbelangrijkste in hun leven. Alle aspecten daarvan – sociale contacten, werk, inkomen – hangen samen met muziek. Die vijf uur die je samen in de studio doorbrengt om een video te maken, kan genoeg zijn om ervoor te zorgen dat je een goede week hebt gehad.’

Dromen voor de toekomst 

Een ander project dat Breno bedacht voor Olaiá Sessions was om lokale muzikanten te laten samenwerken met een Braziliaanse artist in residence, die speciaal daarvoor wordt uitgenodigd. Breno: ‘We laten zo’n muzikant voor twee weken overkomen, zodat er een dag of tien kan worden samengewerkt en gerepeteerd voordat we een viertal stukken opnemen.’ In juli van 2021 vond de aftrap van het nieuwe project plaats, met als gast de Braziliaanse zanger Leo Middea die in Lissabon woont. Breno: ‘Fantastisch dat het gelukt is om het daarvoor benodigde geld bij elkaar te krijgen. Daardoor konden we twee weken lang samen de studio in om stukken te schrijven en op te nemen. Geweldig was dat! Bovendien betekent het dat we van nu af aan ook over steeds meer origineel materiaal beschikken. Misschien komt er zelfs wel een klein onafhankelijk label voor Braziliaanse muziek uit voort.’

Meer ontdekken? 

Maak kennis met het verhaal van Breno door zijn artiestenpagina te bekijken, te kijken en te luisteren naar de Music Meetup Podcast en Music Meeting Session met Gabriel Milliet, het Music Meeting Concert van Cantorias en het Music Meeting Talks interview met Virícimo.